Өмір сүру сапасын жақсартудың факторлары

Дата письма 18.06.2019

Өмір сүру сапасын жақсартудың факторлары

 

«Алда тұрған онжылдықтың аса маңызды міндеті – Қазақстанның барлық азаматтарының өмір сапасы мен деңгейін жақсарту, әлеуметтік тұрақтылық пен қорғалуды нығайту. Ел халқы санының 2020 жылы 10%-ға өсуі үшін мемлекет барлық қажетті жағдайларды жасайтын болады. Біздің мемлекеттік әлеуметтік саясатымыздағы басты басымдық халықтың жұмыспен қамтылуын қамтамасыз ету болып табылады» [1].

Өмір сүру деңгейі халықтың материалдық, әлеуметтік және мәдени қажеттіліктерін қанағаттандыру дәрежесімен сипатталады. Өмір сүру деңгейінің көрсеткіші халықтың игілікке деген қажеттілігінің деңгейіне де, қызметтердің саны мен сапасына да байланысты.

Негізінен «өмір сапасы» мен «өмір деңгейі» түсініктерінің нақты анықтамасы мен олардың көрсеткіштер жүйесі толық айқындалмаған. Көбіне олар өзара алмастырылып қолданылады, ал олардың көрсеткіштері өзара ұқсас болып келеді. Дегенмен, бұл түсініктерді бір-бірінен ажырату маңызды. Өмір сапасы өмір деңгейінен ауқымды категория болып табылады.

Өмір сүру деңгейі халықтың әртүрлі топтарының және жалпы халықтың нақты өмір сүру деңгейіне талдау жүргізуге мүмкіндік беретін әртүрлі сапалық және сандық көрсеткіштердің жиынтығымен айқындалады.

Өмір сүру деңгейінің сандық көрсеткіштеріне: жалақы деңгейі, халықтың жан басына шаққандағы орташа табысы, халықтың жан басына шаққандағы орташа тұтыну нормалары, халықтың жұмыспен қамтылуы және т.б. жатады.

Өмір сүру салтының құрылымына адамның өмір сүру жағдайының өзі ғана емес - экономикалық, саяси, шаруашылық және тұрмыстық жағдайлары да, олардың адамдардың санасында көрініс табуы да, индивидтердің осы жағдайларды бағалауы да кіреді.

Өмір сапасы, адамдардың тіршілік әрекетін кешенді бағалау ретінде адамның қажеттіліктерін жүзеге асыру деңгейін, оның өмірлік жоспарларын жүзеге асыруға қанағаттанушылық дәрежесін сипаттайтын көрсеткіштер жүйесі болып табылады .

Адамдардың өмір сүру сапасы олардың өмір сүру деңгейіне ғана емес, өмір сүру деңгейінің көрсеткіштері әлеуметтік жайлылық сезіміне айтарлықтай әсер етеді. Ол адамдардың нақты әлеуметтік жағдайларда қажеттіліктерін қанағаттандыру көрсеткіштерімен анықталады, олар өздерінің физикалық және психикалық тұтастығына, жеке басының бостандығына және шығармашылық үшін мүмкіндіктеріне қауіп төндірмегеніне сенімділікпен толықтырылады.

Өмір сапасының параметрлері әлеуметтік дамудың мақсаты ғана емес, сонымен қатар оның шарты болып табылады. Мемлекеттің ешқандай әрекеті өмір сүру сапасының шекті мәннен тыс нашарлауына алып келмеуге тиіс.

Есеп көрсеткендей, өмір сапасы экономикалық факторлардан 40% - ға және рухани, ең алдымен елдегі адамгершілік ахуалдан 60% - ға тәуелді. Бұл дегеніміз, өнеркәсіптік даму мен өмір сүру деңгейі прогресстің өлшемдерінен алып тасталмайды, бірақ мақсат емес, құрал болып табылады.

Мұндай жағдайда мемлекеттік саясат қоғамда әділдікке, өзара көмекке, бостандыққа, әлеуметтік қолдауға ұмтылысты дамыта отырып, экономикалық мүдделерге ғана емес, сондай-ақ рухани мүдделерге де бағдарлануға мәжбүр болады.

Соңғы жылдары «өмір сапасы» ұғымы өмір сүру деңгейі мен салты ұғымдарымен қатар ғылыми айналымда берік жағдайға ие болды. Өмір сүру сапасының проблематикасына деген қызығушылық ең алдымен неғұрлым қолайлы қалалар мен өңірлерде байқалады, оларды басқару әлеуметтік қорғау және тұрмысы төмен үй шаруашылықтары мен халықтың топтарын қолдау проблемаларымен ғана емес, тұрақты әлеуметтік даму проблемаларымен,  яғни адамдардың әрбір кейінгі буыны алдыңғы өмір сүру жағдайларынан нашар емес жағдайларда болатын осындай дамуымен алаңдаулы.

Өмір сүру сапасын жақсарту негізгі үш бағыт бойынша мүмкін:

1) халықтың әлеуметтік маңызды қажеттіліктерін қанағаттандыру;

2) адамның құндылық-мақсатты бағдарын түзету, ақылға қонымды адам қажеттіліктерін қалыптастыру;

3) халық қажеттілігінің өсуі, жоғарылауы.

Өмір сапасын жақсарту процестерін басқарудың мүмкін модельдері:

-         адамдар аман қалу,

-         олардың өзгермелі әлеуметтік-экономикалық жағдайларға бейімделуі,

-         әлеуметтік жайлы мәлімет.

Автор: Наурызбай ауданы бойынша МКБ – ның бас маманы Каржаубаев Н.Т.